-Жашыл- бул жаратылышка эч кандай зыяны жок экономика дегенди түшүндүрөт. Батыштан келип жаткан экономика табигатты бузууда. Бүгүнкү күндө жашыл экономика жоголуп бара жатат. Жашыл экономика, экономиканын жаңы багыты. Бул эч кандай экологияга зыянын тийгизбейт.
–Жашыл деген сөз мурдатан эле болгон. Бирок батыш өлкөлөрдөн келген жаратылышка тийгизген зыяндын артынан жашыл экономиканы кайрадан көтөрүп чыгууга мажбур болдук. Анткени, Европа мамлекеттери экономиканы көтөрөбүз деп экологиясын булгап жатат.
Мен сунуштаган модель токой негизинде. Бизде жердин 94 пайызы тоо. Айыл чарбага жарактуу жерибиз да аз. Транспорттук түйүн бололу десек да кыйын, анткени тоонун баарын бузуп, жол, темир жол салыш керек. Ошон үчүн мен тоолорго токой отургузуш керек деп сунуш кылып жатам. Биздин тоолорго токой отургузсак, сугаттын деле кереги жок. Малдан коргоп тосуп койсок өзү эле өсө берет.
Курорт-санаторийлер ачылса, жолдор, кичи ГЭСтер курулуп, мультипликативдик эффект болуп, иш орундарды түзөбүз. Деңиз деңгээлинен эки миң метр төмөн жерлерде мөмө жемиш бакчаларын өнүктүрсөк болот. Түштүктө жаңгак, фисташки, алма, абрикос өсөт, анын баарын көбөйтүш керек. Ошондой экологиялык таза продукцияны чогултуп, туристтердин дасторконуна коюп же жакшынакай таңгактап, экспортко чыгарсак болот.
- Биринчиден өлкөнүн долбоору болуш керек. Анткени бул чоң долбоорлордун катарына кирет. Бир аймактын чегинде ишке ашырууга мүмкүн эмес. Буга өкмөт мүчөлөрү дагы кызыкдар болушу зарыл. Азыркы учурда модел стратегия үстүндө болуп жатат. Эгерде 2040-жылга чейин иштелип жаткан улуттук стратегия долбооруна киргизсек, бул иш өлкө деңгээлинде ишке ашат деп ишенем.
Себеби, бактарды тигүү менен жаратылыш жашылданып, экинчи жагынан курулуш материалдары болуп берет. Бак-дарактардын санын көбөйтүп, жыгач иштетүү өнөр-жай өнүктүрсө болот. Эгерде жыгач иштетүүчү ишкана ачылса, жогоруда айтылгандай бир топ жарандар жумуш менен камсыздалат.
–Учурда эксперттер тобунун мүчөсүмүн. Эксперттик топ улуттук стратегиянын үстүндө иштеп жатат. Бул жашыл экономика модели улуттук стратегияга кирет. Бүгүнкү күндөгү менин эң негизги максатым да аталган стратегияга жашыл экономика моделин киргизүү. Киргенден кийин бул улуттук деңгээлдеги иш болуп саналат.
- Бул узак мөөнөттүү долбоор. Мисалы, бат өскөн бак-дарактар 5–6 жылда даяр болсо, жыгач өнөр-жайына алып иштетсе болот. Ал эми мөмөлөргө 5 жыл керек.
- Өзбекстан мамлекети архитектуралык кооздугу менен өзүнө туристтерди тартууда. Бизде тарыхый архитектуралар аз. Ал эми Кыргызстанда медициналык туризм өнүктүрүүгө жакшы мүмкүнчүлүктөр бар. Башка өлкөлөрдө мындай мүмкүнчүлүк жок. Борбор Азия мамлкеттеринин ичинен Кыргызстан жана Тажикстандын жаратылышы денсоолукту чыңдоого ылайыкташкан. Бүтүн Евразияны алганда дагы жаратылыш менен дарылануу Кавказда эле бар. Бул биз үчүн “эксклюзив”.
- Кыргызстан 2015-жылы Париждик конвенцияга кол койгон. Конвенциянын негизинде “жашыл климаттык” фонд ачылган, ал жакка миллиардаган акчалар келүүдө. Ал акчалар өзүнүн өлкөсүнө бак-дарак отургузабыз деген мамлекеттерге гранттык түрдө бөлүнүп берилет. Ал үчүн аталган фондго арыз жиберүү керек. Ошондой эле “жашыл климаттык” фонддун пайдасын көрүү менен биргеликте Кыргызстандын аймагын жашылдандыруу зарыл.
Мындан тышкары улуттук стратегия планынын ичинде бир топ тармактар бар. Алсак, туризм, айылчарба, токойчарба, булар ар бири өзүнүн программасын иштеп чыгат. Программанын ичиндеги ишчаралардын чыгымына жараша арыз менен кайрылышат. Биздин мындай кадамыбыз келечек муунга жана өлкө экономикасынын өсүүсүнө өбөлгө түзөт.
- Кыргызстандын экономикасын өнүктүрүүгө башка жол жок деп ойлойм. Анткени, биз тоолуу өлкөбүз. Ошондуктан өзгөчө экономиканы куруу керек. Мисалы, Швейцария тоолуу өнүккөн өлкө жана өзгөчө экономикасы бар. Кыргызстандын жарандары жана өкмөт жашыл экономика моделин кабыл алып, жаратылыштын пайдасын көрүшү керек.
Наргиза ӨМҮРБЕК кызы
