Акыркы мезгилдеги Кыргызстандын тренди бир гана – “жашыл” экономика эмес. Бул термин жакынкы эки жылдан бери эле колдонууга кирди.Бирок ал тууралуу 1990-жылдары эле кеп козголгон. Ал кезде социалдык компонентте – “коомдук чыгымдар”, “адам капиталы” деген түшүнүктөр пайда боло элек болчу, бирок…
90-жылдарда коомдук күчтүү экономикалык багытынын талапкерлери өсүп бараткан.
Тең салмактуулукту табуу
Туруктуу өнүгүү тууралуу сөз болгондо, адистер кайыгы жок да балыкчы болмок беле деген жүйөөнү келтирип, экономикалык чаралардын тескери таасирин азайтуу зарылдыгын айтышат. Кеткен чыгым жана пайдалуу натыйжа, пайда жана киреше табуунун анализи менен алмаштырылды.
Таасирди төмөндөтүү
Экономикалык өсүүнүн артынан түшүүдө, бааны аныктоодо экологиялык чыгымдар эч кандай мааниге деле ээ эмес. Баада өндүрүш чыгымдары гана чагылдырылат. Анын натыйжасында көпчүлүк продукциялардын чыныгы баасы жана өндүрүштүк чыгымдар аныкталбайт.
- Интерагенерациялык калыстык – бир муундун чегинде бардыгы бирдей мүмкүнчүлүккө ээ;
- Интергенерациялык калыстык – ар түрдүү муун ортосунда дискриминация болбошу керек;
- Биримдик жана интеграция: туруктуу өнүгүүнүн бир дагы чен өлчөмүнө (социалдык, экологиялык, экономикалык) артыкчылык берилбейт. Анын ордуна маселени ар тараптан карап, интеграциялык чечимди издөө керек.
- Глобалдык жана локалдык аракеттерди айкалыштыруу;
- Катышуу жана жоопкерчилик: бардык катышуучуларды жана тартылгандарды кызыктыруу.
- Превентивдик узак мөөнөттүү багыт алуу: экономикалык ишмердүүлүктө зыяндуу таасирлерди кыскартуу;
- Ченемдик мүнөзү. Туруктуу өнүгүүнүн борборунда – этикалык моралдык жана аракетти аныктоочу принциби туруш керек.
Өнүгүү чексиз эмес. Бүгүнкү күндө экономика кеңири канат жайып өспөйт (ресрустардын чектелүүлүгүнө байланыштуу), бир гана өнүгөт.
Жогорку айтылган пункттарга ылайык менеджмент жөнөкөй жана эң эле тез ишин жөндөп кете аалат. Бирок потенциал дагы эле бардай сезиле берет. Көптөгөн компаниялар дагы да болсо энергия жана ресурстарды керектөө, бөлүп чыгаруу, агын суулар жана таштандылар өңдүү “классикалык темаларга” басым жасашат.
Бирок көнүмүш адаттардан улам ишкананын туруктуу өнүгүшү инновациялык жана конкуренттик жагынан артта кала баштайт. Аны ишке ашыруу үчүн принциптерден кайтууга туура келет. Бул башында кыйын болушу мүмкүн, бирок узак мөөнөттүү келечекте ишке жарайт.
Кеңири ойлонуу
Жалпысынан өнүгүү стратегиясы адамга жана экономикалык ишмердүүлүккө таянып, анын материалдык жана энергетикалык агымдары жаратылыш менен шайкеш келиши керек. Логика жөнөкөй эле: жаратылыштан канча карагай кесип алсам, ал табигый түрдө кайра өсүп чыккандай болсун, мен ошондо токойду калыбына келтирүү чыгымын тартпайм дегендей эле.
Өнүгүү стратегиясы адатта тез өтөт жана бери болгондо кыска мөөнөттүк тобокелчилик болушу ыктымал. Кирешени, чыгашаны беш-он эсе жабуусу бул компания жана экологияны ойлогон керектөөчүлөр үчүн да кызыктуу.
«Слоу-фуд» багыт берет
Бул стратегиянын негизинде аз, көп болот жана жашоо сапаты экономикалык өнүгүүдөн жогору турат деген ой жатат. Бул принципти негизинен өкмөттүк эмес уюмдар карманышат. Көптөгөн долбоорлор бул жагынан ийгиликтүү чыгууда, мисалы, “шаарларды кайра жаңыртуу” жана «слоуфуд».
Туруктуу өнүгүү концепциясынын тегерегинде көптөгөн позициялар жана жолдор, рычагдар жашайт. Алардын ичинен кайсынысы белгилүү бир учурга керектүүлүгүн аныктоо жөндөмдүүлүгү чоң пайда алып келет, аны менеджер өнүктүрүшү керек.
Бул долбоордун бирден бир өзгөчөлүгү — «Даамдын кемеси” деп аталып жок болуп кетүүчү тамак-аштын түрлөрүнө басым жасайт[1]. СлоуфудSlow Food уникалдуу, жоголуп бараткан тамак-ашты таап, анын кайра жаралышын жана аны дүйнөлүк рынокко алып чыгууну көздөйт.
Кыргызстан, экологиясы таза, “жашыл” экономикасы бар өлкө катары Орто Азияда бул багытты өнүктүргөн биринчи аянтча боло алат. Борбор шаарда слоуфуд принциби боюнча иш алып барган «ECODEMIA» сыяктуу атайын маркеттер пайда боло баштады.
